Aqoonsiga Israa’iil ee Somaliland: Musmaarkii Ugu Dambeeyay Ee Naxashka Qabyaaladda, Urur-Diimeedyada iyo Afkaaraha Duugoobay

Waxaa la weriyey in Nebi Sulaymaan (CS) uu maalin istaagay isagoo ku tiirsan ushiisii, jinnigii u shaqaynayayna ay si joogto ah ugu hawlanaayeen hawlihii culus ee uu faray. Maalmo—ama bilo—ayay shaqada sii wadeen, iyagoo u haysta in boqorkoodii weli nool yahay, maadaama uu taagnaa oo aanu dhulka ku dhicin. Wax walba way u ekaayeen sidii caadiga ahayd: amarro waa la fulinayay, nidaamkii waa shaqaynayay, awoodduna weli way muuqanaysay.

Laakiin xaqiiqdu way ka duwanayd muuqaalka.

Quraanku wuxuu inoo sheegayaa in Nebi Sulaymaan (CS) uu mar hore dhintay, balse aan la ogaan ilaa aboor dhulka kasoo baxay uu cunay ushii uu ku tiirsanaa. Markii ay ushu jabtay ayuu dhacay, waxaana markaas uun u caddaatay jinnigii in ay muddo dheer u shaqaynayeen mayd—oo aanay ahayn boqor nool. Haddii ay ogaan lahaayeen xaqiiqadaas hore, ma aysan kusii jireen cadaabka darran.

Qisadani ma aha oo keliya mucjiso taariikheed; waa xeer fikir iyo cashar falsafadeed:

• ·       Wax taagan mar walba ma aha wax nool
• ·       Nidaamyadu waxay dhintaan markay gaaraan awooddooda meesha ugu sareysa, (eeg boqortooyooyinkii dunida soo maray)
• ·       Nidaamka isagoo u muuqda inuu awood badan yahay, ayuu haddana xaqiiqdii mayd yahay
• ·       Sumcad iyo magac hore makuu xajin (hayn) karaan awoodda.

Muddo dheer, Soomaalidu waxay ku shaqaynaysay aragtiyo u ekaa kuwo nool—leh magacyo, dhaqdhaqaaq, iyo taageerayaal—balse nolol ahaan dhintay. Aragtiyo haykal muuqda yeeshay, balse aan lahayn awood ay ku xalliyaan su’aalaha dawladnimo, muwaadinnimo, iyo kala-duwanaansho bulsho. Annaga ayaan fahmin mooyee, waxaannu u shaqaynaynay mayd taagan.

Faylasuufyadu waxay isku raacsan yihiin hal qodob: aragtiyuhu ma dhintaan marka la diido, balse marka ay lumiyaan awooddii ay wax ku fasiri lahaayeen. Marka aragti sii ahaato haykal muuqda balse ay ka dhammaato nafta iyo shaqadii ay bulshada u qaban lahayd, waxay isu beddeshaa wax taariikh ahaan jooga balse nolol ahaan dhintay.

Sida uu yiri Friedrich Nietzsche: “Waxyaabaha qaar way sii jiraan sababtoo ah lama aasin, ee ma aha inay weli nool yihiin.”

Maqaalkani wuxuu ku doodayaa in aqoonsiga Israel ee Somaliland uu noqday aboorkii cunay usha—kii fashiliyay muuqaalka been-abuurka ahaa, una muujiyay in aragtiyo badan oo Soomaalidu muddo ku tiirsanayd ay waqtigoodii dhammaadeen. Halkaas ayay ka bilaabatay sagxaddii qadiyadda Soomaalida: heer aan waxba ka sii hoosayn, balse laga yaabo inuu noqdo bilow cusub.

Haddaba, su’aashu ma aha waxa dhacay, ee waa: maxay ahayd aragtida dhimatay? maxaase ka dhalan kara aaska aragtiyadii duugga ahaa?

Dhimashada Afkaar Hore

Anigu waxaan ka soo jeedaa jiilkii islaamiyiinta iyo xarakooyinka. Waxaan ku soo barbaaray dhammaan madaaristooda kala duwan: Suufiga, Ikhwaaniga, iyo Salafiyada. Jiilashii naga horreeyay waxay soo mareen marxalado adag; waxay bixinayeen naf, waqti, iyo aqoon intii karaankooda ah. Waxay na siiyeen jihooyin ay u arkayeen in sawaabku ku jiro, iyagoo ku shaqaynaya duruufo ad-adag oo kalitalisnimo, dagaallo sokeeye iyo burbur qaran dhexdiis ah.

Marka qadiyad gaarto sagxadda, ma burburto kaliya khariidad siyaasadeed; afkaar dhan ayaa dhacda. Fikrado muddo dheer suuqa ku jiray—ku shaqaynayay rajo, shucuur, ama mala-awaal—ayaa luminaya saldhiggoodii.

Midda ugu cad ee gilgishay waa waxa loo yaqiin siyaasiga Islaamka ama saxwada Islaamka ee qaabkii hore. Afkaartani waxay ku tiirsanayd mala-awaal oranaya in diintu si toos ah u dhalin karto dawlad, caddaalad, iyo midnimo; iyadoo aan la diyaarin qorshayaal waaqici ah oo salka ku haya daraaso bulshadeed. Laakiin marka bulsho Muslim ah ay gaarto heer ay aqoonsi ka raadsato cid ay shalay u adeegsan jirtay cayda ugu xun, sheekadii hore way burburtaa. Tanina waxay daliil u tahay in fikirka Siyaasiga Islaamka (Political Islam) ama saxwada Islaamka ay tahay mid dhimatay oo ay tahay in la aaso inta faataxada loo maro. Haddii aan si kale u dhigo, waxaan ka hadlayaa waa fikirka xarakooyinka afartankii sanadood ee lasoo dhaafay aad uga muuqday saaxada Islaamka gaar ahaan tan Soomaaliya, ee kama hadlayo isku xukunka diinta Islaamka, taasi waa arrin kale oo u baahan in maqaamkeeda looga doodo.

Sidoo kale, saaxadda waxaa ka baxaya:

• Fikraddii ahayd in qabiil laga dhigi karo dawlad
• riyadii midnimo aan caddaalad ku dhisnayn,
• in koox kaligeed qaran hogaamin karo (tusaale, kooxda Xasan Shiikh labada jeer uu xukunka qabtay)
• iyo mala-awaalkii ahaa in waqtigu kaligiis wax sixi doono.

Sagxadda taariikhdu hal shaqo ayay qabataa: inay kala saarto fikirka nool iyo kan la moodayay inuu nool yahay.

Muddo dheer, aragtidaas waxay ahayd haykal muuqda balse aan nafi ku jirin. Annaga oo aan fahmin mooyee, aragtidu waxay ahayd mayd la qaabeeyey, oo dhaqdhaqaaq iyo magac leh, balse aan lahayn awood ay ku xalliso su’aalaha dawladnimo, muwaadinnimo, iyo kala-duwanaansho bulsho.

Musmaarkii Ugu Dambeeyay ee Naxashka

Haddaba, haddii aragtidaasi ahayd mayd muddo socday, maxaa noqday musmaarkii ugu dambeeyay ee naxashka?

Jawaabtu waa cadahay: aqoonsiga Israel ee Somaliland.

Marka bulsho Muslim ah ay gaarto heer ay aqoonsi ka raadsato cid ay shalay ay ka aaminsanayd inay tahay cadowgeeda koowaad, waxay taasi si cad u muujinaysaa in sheekooyinkii mala-awaalka ahaa ay burbureen. Waxaa dumay:

• Aragtidii ay ku baaqayeen xarkaadka Islaamka
• In qabiil dawlad noqon karo

Georg Wilhelm Friedrich Hegel oo si qot dheer noogu sharaxaya dhimashada aragtiyaha iyo nidaamyada wuxuu yiri: taariikhdu waxay horumarisaa nafteeda marka aragti hore ay la kulanto is-diid aanay xamili karin. Markaas ma sii jirto; waxay u banneysaa mid cusub.

Interregnum: Xilligii Qaska iyo Dhalashada Cusub

Faylasuufka Talyaaniga Antonio Gramsci wuxuu yiri:

“The old is dying and the new cannot be born; in this interregnum a great variety of morbid symptoms appear.” Oo micnaheedu yahay:  “Kii hore wuu dhimanayaa, kan cusubna ma dhalan karo; inta u dhexeysa labadan marxaladoodna waxaa soo baxa calaamado badan oo cudurro iyo jahawareer ah.”

Soomaalidu maanta waxay ku jirtaa interregnum—xilli ay aragtiyihii hore dhimanayaan, kuwa cusubi-na weli si buuxda u dhalan. Qaska, jahawareerka, iyo doodaha kulul ee maanta taagan ma aha calaamado burbur kaliya; waa calaamado is-beddel maskaxeed.

Gunaanad Aragtiyeed

Sidaas darteed, dooddaydu ma aha in la canaanto jiilashii hore, mana aha in la diido diinta ama taariikhda. Waa aqoonsi run ah oo oranaya:

Aragti shaqadeeda gudan weyday waa in si sharaf leh loo aaso, si mid cusub u dhalato.

Aqoonsiga Israel ee Somaliland ma ahan kaliya dhacdo siyaasadeed; waa dhacdadii falsafadeed ee muujisay in aragtiyo badan oo Soomaalidu ku noolayd ay dhammaadeen waqtigoodii. Haddii aanan aqbalin dhimashadaas, ma heli doonno dhalasho cusub.

Halkaas ayay ka bilaabanaysaa doodda “Qabiil dawlad ma noqdo”—iyo in qaran casri ah u baahan yahay aragti ka baxsan mala-awaal, ka gudubta one-ethnic state, kuna dhisan muwaadinnimo, kala duwanaansho iyo caddaalad.